Tỉnh để oa

Dạo:
Cuối tuần con Cóc đi chơi,
Rớt vào đáy giếng, thấy trời bằng vung.

Âm Hán Việt:


Tỉnh để oa
Lão oa tỉnh để ngưỡng quan thiên,
Tiếu viết cao không nhất xích viên.
Hắc dạ đam đam kinh tiểu suất,
Sơ thu cáp cáp khiếp ai thiền.
Mi mao tận lạc, hôi trung Phật,
Kiến giải toàn khu, thủy lý liên.
Bế nhãn, vong thân, vong trụ xứ,
Thanh thiên hốt hạo hạo vô biên.

Trần Văn Lương


Nghĩa:

Ếch đáy giếng
Con ếch già ở đáy giếng ngẩng đầu nhìn trời,
Cười bảo rằng trời cao chỉ tròn một thước.
Trong đêm tối, nhìn gườm gườm làm kinh sợ con dế nhỏ,
Đầu thu, cười khanh khách làm khiếp hãi con ve mồ côi .
Lông mày rụng hết (thì thấy được) Phật trong tro than, (1)
Hiểu biết khu trừ hết (thì thấy được) sen dưới nước.(2)
(Ếch) nhắm mắt lại, quên thân mình, quên chỗ bám víu,
Thì bỗng nhiên (thấy) trời xanh lớn mênh mông không bờ bến.

Chú thích:

(1) Công án: Đan Hà đốt tượng :
(Ngũ Đăng Hội Nguyên, quyển 5)
Đan Hà Thiên Nhiên Thiền Sư một hôm đi ngang chùa Tuệ Lâm thì gặp thời tiết giá lạnh. Sư bèn chẻ một tượng Phật đốt lên để sưởi . Vị Viện chủ bèn quát mắng:
- Tại sao lại đốt tượng Phật của tôi ?
Sư bèn lấy gậy khều tro và bảo:
- Tôi đốt để tìm xá lợi .
Viện chủ:
- Phật gỗ làm sao có xá lợi ?
Sư bèn bảo:
- Đã không có xá lợi thì cho tôi xin thêm vài tượng nữa để đốt.
Viện chủ sau đó rụng hết lông mày (nghĩa là tiêu trừ hết kiến giải).
Đó là sự tích :
Đan Hà thiêu mộc Phật,
Viện chủ lạc mi maọ


(2) Công án: Hoa sen của Trí Môn
(Bích Nham lục, tắc 21) :

Có ông tăng hỏi Thiền Sư Trí Môn Tộ* :
- Lúc hoa sen chưa ra khỏi mặt nước thì như thế nào ?
Sư đáp:
- Hoa sen (Liên hoa).
Ông tăng lại hỏi:
- Sau khi ra khỏi mặt nước thì như thế nào ?
Sư đáp:
- Lá sen (Hà diệp)


* Trí Môn Tộ là thầy của Tuyết Đậu Trùng Hiển, người đã chọn và làm các bài tụng cho 100 công án trong Bích Nham Lục.

Dịch thơ:

Ếch đáy giếng
Ếch già đáy giếng ngắm không trung,
Cười bảo trời to tựa nắp vung.
Đêm xuống, gườm gườm bầy dế sợ,
Thu sang, hắc hắc lũ ve run.
Rụng mày, thấy Phật trong tro bụi,
Diệt thức, nhìn sen dưới nước bùn.
Nhắm mắt, quên mình, quên chỗ trụ,
Trời cao ranh giới chợt mông lung.

Lời bàn thiu nguội của Phi Dã Thiền Sư:
Quả thật có trời to trơì bé ư ?
To nhỏ là do trời ư ? do mình ư ?
Phật trong tro đã cháy mất rồi làm sao thấy ?
Sen dưới nước chưa nhú lên thì ai xem được đây ?
Giương mắt ếch lên thì trời chỉ bằng vung,nhắm mắt lại thì bầu trời bỗng mênh mông không biên giới.
Hỡi ơi, lấy đi cái nắp vung của con ếch mà làm chi !
May mắn thay lão Cưu Ma Trí .(**)

(**) Cưu Ma Trí là 1 nhân vật trong bộ sách kiếm hiệp Thiên Long Bát Bộ của Kim Dung, võ công cao tuyệt và có dã tâm tom góp hết các tuyệt nghệ của thiên hạ Mặc dầu là Quốc Sư của nước Thổ Phồn, nhưng ông lại không lo về Phật pháp, mà chỉ lo mưu mô chiếm đoạt các bí phổ của các phái. Cuối cùng ông bị lọt xuống giếng sâu cùng với Đoàn Dự, và bị Chu Cáp thần công của Đoàn Dự hút hết nội lực, trở thành một người thường như chưa bao giờ học võ. Từ đó ông giác ngộ lo tu hành, và trở thành một cao tăng đắc đạo (tương tự như Tạ Tốn, Tiêu Viễn Sơn và Mộ dung Bác vậy). Thế thì có thể nói là nhờ lọt xuống giếng và mất hết võ công mà Cưu Ma Trí đã
đắc đạo vậy.